اثبات الوصیة للامام علی بن ابی‌طالب (مسعودی)

اثبات الوصیة للامام علی بن ابی طالب

اطلاعات کتاب
نویسنده	علی بن حسین مسعودی
موضوع	تاریخ زندگانی و اثبات جانشینی ائمه معصوم
زبان	عربی
تعداد جلد	۱ جلد
اطلاعات نشر
تاریخ نشر	۱۴۰۴ق

اِثباتُ الوَصیةِ للإمام علی بن ابی طالب، نوشته علی بن حسین مسعودی (۲۸۰ق-۳۴۵ یا ۳۴۶ق.) به زبان عربی. این کتاب، با هدف اثبات جانشینی امامان شیعه(ع) نگاشته شده است. نویسنده بعد از اشاره به برخی روایات که بر لزوم امامت تأکید دارند به شرح مختصری از زندگی پیامبران که جانشین یکدیگر می‌شدند پرداخته و بعد از زندگی پیامبر اسلام(ص) نیز زندگی جانشینان وی یعنی امامان دوازده‌گانه را شرح داده است و روایاتی درباره نصوص امامت و مناقب و فضایل آنان نقل کرده است. این کتاب به طور خلاصه یک دوره تاریخ پیامبران، امامان، پادشاهان و خلفای معاصر آنان را در بردارد.

این کتاب به سبک و سیاق سایر کتب حدیثی شیعه نگاشته شده و محتوای آن از تشیع نویسنده‌اش حکایت دارد. در منابع رجالی و تراجم‌نگاری شیعه، نویسنده اثبات الوصیه همان نویسنده مروج الذهب است. با این حال انتساب این کتاب به مسعودی مورخ به دلیل اختلاف با سبک و روش مسعودی در دیگر آثارش، از سوی پژوهشگران معاصر مورد تردید قرار گرفته است.

انتساب کتاب به مسعودی

در منابع رجال نگاری شیعه، نویسنده کتاب اثبات الوصیه را علی بن حسین مسعودی دانسته‌اند. نجاشی در رجال و پس از او بسیاری از دیگر رجال نگاران و کتاب شناسان شیعی این کتاب را به مسعودی نسبت داده‌اند. اما محققان جدید، انتساب این کتاب به مسعودی را به دلیل تفاوت محتوای این کتاب با سبک و روش مسعودی در دیگر آثارش، نادرست می‌دانند.

موضوع و هدف

موضوع بحث اثبات الوصیه، اثبات جانشینی امیر المؤمنین(ع) از رسول خدا است؛ اما به مناسبت، از سایر ائمه هم سخن گفته و نیمی از کتاب را به آنان اختصاص داده است.

هدف مؤلف آن بوده که تسلسل جانشینی را در میان پیامبران گذشته اثبات و به امیرالمؤمنین(ع) و امامان(ع) پس از او متصل نماید. بدین جهت شرحی از زندگی پیامبران از آدم تا خاتم همراه جانشینان آنان ارائه می‌دهد.

شیوه نگارش

این کتاب به سبک و سیاق سایر کتب حدیثی شیعه نگاشته شده اما مؤلف، برای مطالب خود منبعی ذکر نکرده و غالباً سلسله اسناد خود را نیاورده است. البته در قسمت دوم تا حدودی به برخی راویان اشاره کرده است، آن هم سند کاملی برای روایات به شمار نمی‌رود، بلکه فقط به چند نفر از راویان میانی اشاره می‌کند. او داستان زندگی و معجزات انبیا و ائمه را به صورت پیوسته نقل می‌کند و تنها گاهی با عبارت «رُوِیَ» مطالب را از همدیگر تفکیک کرده است.

جایگاه

این کتاب، جریان خلقت حضرت آدم و شرح حال و معجزات پیامبران بعد از او و تاریخ پادشاهانی که در زمان آنان بوده‌اند هر کدام را پس از دیگری تا زمان خاتم انبیاء بیان می‌کند و سپس شرح حال و معجزات پیامبر اسلام و دوازده امام را با تاریخ خلفائی که با آنان همزمان بوده‌اند نقل می‌کند.

مطالب اثبات الوصیه در منابعی؛ چون کافی، بصائر الدرجات یا تاریخ ائمه وجود دارد. نویسندگان بعدی نیز از آن نقل کرده‌اند. این کتاب در میان کسانی چون صاحب الخرائج و الجرائح و مناقب‌نویسان بعدی رواج داشته و مجلسی نیز از آن در بحارالانوار و محمد حسین کاشف الغطاء در اصل الشیعة و اصولها استفاده کرده‌اند.

کتبی در کتاب فوات الوفیات عین اثبات الوصیه را ذکر کرده و شاید منظور از کتاب تعیین خلیفة الماضی- که ابن حجر در کتاب لسان المیزان آن را از تألیفات مسعودی دانسته- همین کتاب اثبات الوصیه باشد.

محتوا

اثبات الوصیه در دو بخش تنظیم شده است: قسمت نخست درباره حجت‌های خدا از آدم تا رسول خدا(ص)، و قسمت دوم، درباره حجج خدا از رسول خدا تا حضرت مهدی(عج) است.

کتاب با مقدمه‌ای در خلقت و حدیث جنود عقل و جهل از امام صادق(ع) آغاز می‌شود. او ضمن نقل روایت آفرینش عقل، بر این نکته تأکید دارد که عقل اول موجود روحانی است که خداوند آفریده است. سپس به آفرینش جن و انسان اشاره کرده و اعتراض ملائکه به خلقت آدم را دیدن فساد و خونریزی این دو موجود می‌داند. در ادامه، فرود آدم به زمین، جریان هابیل و قابیل، وصایت شیث و دیگر وصایای پیغمبران را برمی‌شمارد.

بخش دوم کتاب با ولادت رسول خدا(ص) آغاز شده و با ولادت امام زمان(عج) پایان می‌یابد. به هنگام ذکر ولادت رسول خدا، به ذکر اجداد ایشان پرداخته و ماجرای حمله سپاه ابرهه و گفتگوی عبدالمطلب با وی را به تفصیل می‌آورد. ذکر اوصاف عبدالله از دیگر مطالب این بخش است. او ولادت رسول خدا را صبح دوشنبه و به روایتی جمعه ۱۲ ربیع‌الاول می‌داند. حدیث دار، پیمان قریش بر محاصره رسول خدا در شعب ابی‌طالب، معراج، هجرت، لیلة المبیت و حجة الوداع از دیگر مطالب مربوط به رسول خداست که در هر کدام تأکیدی بر جانشینی حضرت علی(ع) شده است. قبل از وفات رسول خدا بخشی نیز آورده با عنوان وصیت، که در آنجا آنچه که از حضرت علی(ع) پیمان گرفته شده نقل شده است. وفات رسول خدا و تجهیز جنازه ایشان به دست امام علی و خطبۀ حضرت از مطالب پایانی این بخش است. در قسمت مربوط به حضرت علی(ع)، ایمان آن حضرت، حمایت ابوطالب از رسول خدا(ع)، تولد امیرالمؤمنین پرورش حضرت نزد رسول خدا، حوادث بعد از وفات رسول خدا، معجزات و کرامات حضرت علی(ع) و شهادت آن حضرت آمده است. ولادت و وصایت امامان دیگر تا امام حسن عسکری(ع) به تفصیل ذکر شده و در بخش پایانی کتاب، به تفصیل به ولادت، غیبت و امامت حضرت مهدی(عج) پرداخته است.

ترجمه و چاپ

اثبات الوصیه، نخستین بار توسط علی نقی بن حبیب الله جیلانی، در دارالطباعه سید مرتضی به سال ۱۳۲۰ق/۱۲۸۱ش، به خط محمد قمی، حسب دستور میرزا محمدرضا مستوفی چاپ سنگی شده است. مکتبه حیدریه نجف، منشورات رضی قم و مکتبه مرتضویه نجف از دیگران ناشرانی هستند که این کتاب را چاپ کرده‌اند. در سال ۱۳۸۴ش انتشارات انصاریان آن را چاپ کرده است که متن آن در نرم افزار جامع الأحادیث مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی موجود است.

این کتاب به وسیلۀ محمد جواد نجفی ترجمه و توسط انتشارات اسلامی در ۱۳۴۳ش چاپ شده است. ترجمه آن نیز در نرم افزار جامع الأحادیث موجود است.

پانویس

منابع